ÇOCUK VE SPOR

Cahit YÜKSEL

Günümüz yaşam felsefesinde spor, kaliteli yaşamın bir parçası ve en yararlı sosyal etkinliklerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Performans sporu bir yana günümüz yaşam kavramın da çocuğun dengeli ve sağlıklı gelişimi içerisinde düzenli spor yapmanın önemli bir yeri vardır. Çocuğun buluğ çağı öncesi ve sonrası düzenli olarak yaptığı spor etkinlikleri sağlıklı bir fizik yapının gelişmesini sağlarken genç yaşlarda fizik yapının bozulmasını geciktirmede önemli bir rol oynamaktadır . Bilindiği gibi büyümenin en hızlı olduğu çocukluk devresinde insan vücudu en fazla en fazla değişken yapıya sahiptir. Bu devre aynı zamanda insan vücudunun zararlı çevresel etkenlerden de etkilendiği çağdır.(hatalı ve yetersiz beslenme , yetersiz fiziksel etkinlikler) bu etkenler bir arada olduğu zaman büyüme gelişme yeterli olmamaktadır ve kişi genetik olarak sahip olduğu fizik yapıya ulaşamamaktadır. Yapılan gözlemler okul çağında çocuklara düzenli olarak yaptırılan spor daha genç yaşta güncel yaşamın bir parçası olarak alışkanlık haline getirecek şekilde benimsenmektedir. Çocuk açısından spor fiziksel gelişimin yanında sosyal açıdan da önemlidir. Spor yardımıyla çocuğun çevresini tanıması ve iletişim kurabilmesi daha kolay gerçekleşebilmektedir.

Sporun büyüme çağındaki etkileri ile ilgili çalışmalar henüz kesin sonuçlara ulaşmış değildir. Spor bilimlerinde çocuk ve spor konusunda çok yoğun çalışmalar yapılmaktadır. Bunların sonucu olarak performans, çocuk yaşta daha iyi anlaşılabilecek duruma gelmektedir. Konuyu, antrenman kavramıyla birleştirerek çocuk yaştaki sporcuların performans yeteneklerine ışık tutucu özellikte geliştirmek istiyoruz. (1)

Fizyolojik değişmeler: Ergenlik öncesi ani gelişmede hareketlilik azalmaya başlar. (8-9 yaşlar) bu yüzden bu yaşlarda hareketlilik çalışmalarına başlanmalıdır. Kızlarda 10 yaş civarında olgunlaşmanın başladığı 16-17 yaşlarına kadar relatif aerobik güç kademeli olarak düşer. Bu dönemde aerobik güç düzenli olarak artar. Ama vücut kompozisyonundaki ve kalp damar sistemindeki değişiklikler relatif değeri etkiler. Erkeklerde relatif maximal aerobi güç ergenlikten 21 yaşına kadar olgunlaşmaya devam eder. Ergenlik döneminde kızlarda östrojen hormonu erkeklerde androjen hormonu hızlı bir şekilde artar. Kadınlık hormonu kas gelişimini önlerken erkeklik hormonu artırır.

Gelişme Evreleri: farklı fizyolojik değişikliklerin tabiatı ve oranı psiko-motor, psikolojik ve sosyal faktörlerle birlikte yetişkin insan olarak spora katılımından önce iki hazırlık periyodundan geçildiğine inanırlar. =

Temel Dönem: 9-11 yaşlarında başlar. 3-4 yıl arasında neşeli ve eğlendirici oyun ve aktivitelerden oluşur. Bu dönemde temel beceri ve ritmi geliştirmek önemlidir. Haftalık antrenman sayısı 1 günden başlayarak haftada 3 güne kadar çıkarılabilir.

Gelişim Dönemi: 13-14 yaşlarında başlar. 4-6 yıllık sürede sona erer. 1 yıl özel antrenmanlarda kullanılması yararlanılması için hareketlilik aerobik dayanıklılık bölgesel kas dayanıklılığı ve kuvvet gelişimini amaçlayan genel antrenman yaptırılır.

MOTORSAL GELİŞİM:

Okul Öncesi Çağ: Okul öncesi çağ (4-7 yaş arası) motorsal gelişimin hızlı olduğu bir dönemdir. Bu dönemin başlangıcında çocuk temel hareketleri rahatlıkla yapabilmektedir;emekler, yürür, çeker, tırmanır, atlar. Bütün bu hareket biçimleri daha sonraki çalışmalarla geliştirilir, çocuk topları yakalamayı, hedefleri vurmayı ve hareket kombinasyonları yapar.

Okul dönemi sonunda çocuk, gerekli hareket biçimleri şeklinde temel becerileri ve sporsal hareketlerin kombinasyonlarını öğrenmiş olur.

Fiziksel yeteneklerin geliştirilmesi hakkında şu an mevcut olan bilgiler yetersizdir. Okul öncesi dönemin sonuna doğru güç düzeyi yine düşüktür. Büyük ölçüde antrenmana bağlı olan koordinasyon düzeyi bireylere göre değişir. Dayanıklılık ve sürat için de aynı şey geçerlidir.

Okul öncesi dönemin sonuna doğru sürat becerilerinin kapsamlı antrenmanı ve hareket çabukluğunun artırılması antrenmanının önemli bir bölümüdür.

İlk ve daha sonraki okul yılları: 8-11 ile 11-13 yaşları arasındaki okul yıllarında motorsal verimin gelişmesi hızlıdır. Bu bilinen hareketlerin geliştirildiği ve başkalarının yardımı olmadan çeşitli oyunlar ve yeni hareketlerin öğrenildiği bir gelişme dönemidir. Fiziksel verimin bütün göstergeleri en hızlı artışın bu dönemde olduğunu göstermektedir. Bu dönemde esneklik kaybolmaya başlar buda ilerleyen yaşla birlikte bu noktaya daha fazla önem verilmesi gerektiğini gösterir. Bu dönemdeki çocuklar spora fazla ilgi gösterirler.

Bunlar göz önüne alındığında bu dönemde koordinasyon ve tekniğin geliştirilmesi için kullanılması mantıklıdır. Güç antrenmanını çeşitlendirmelidir.

Olgunlaşma dönemi: Büyüme dönemi olgunlaşma dönemini bölümleri takip eder. (10-12 ile 16-18 yaşları) fiziksel gelişimin kademeli olarak tamamlandığı dönemin (ergenliğin 2. dönemi )takip ettiği bu dönemde genç her şeyden önce cinsel olgunluğa erişir. Bireysel farklılıklar bir tarafa bırakılırsa kondisyonel verim özelliklerinin pek çoğu bu dönemde daha fazla büyüme hızı olduğunu göstermektedir.

Hareketleri kontrol etmekle görevli karmaşık bir organ olan motor düzenleyicisi tam verim kapasitesine bu dönemde ulaşır. Bütün fiziksel ve motorsal özelliklerin nispeten tamamlanmış gelişmesi “gençlik” olarak adlandırılan bir sonraki bölümde olur. Hareket öğrenme açısından bu dönemde olur. Hareket öğrenme açısından bu dönem, bireysel gelişmenin oldukça dengeli ve cinsiyete özgü farklılaşmanın olduğu bir dönemdir. Antrenman yapan fiziksel gelişmelerinin sonuna yaklaştıklarında bireysel verimin zirvesine ulaşırlar. Gelişmenin bu döneminde cinsiyetler arasındaki farklılık kızlarda 15veya16 erkeklerde 18veya 20 yaşlarında ulaşılan bu düzey oldukça belirginleşir. Güç, sürat ve dayanıklılık çok yüksek düzeyde eğitilebilir olması da önemlidir. Ergenlik çağında etkili antrenmanla hızla geliştirilip sporsal tekniğe dönüştürülen kondisyonla birleştirilmiş olan yeteneklerin, en uygun biçimde şekil değiştirmesine önem verilmesi gerektiğinden oldukça önemlidir. (4) (şekil 1)

KAYNAKLAR

1. Açıkada, C. Ergen EO Bilim ve spor Aankara1990sf. 211.

2. Aşçı.H (Brook. N.D.): Büyüyen atletler ve koşulları, ABTDA 1992/3 sayı : 7, sf. 18-22.

3. Karatosun. H:Futbol, çocuk ve gençlerin eğitimi, Ankara 1991, sf. 1-10.

4. Dündar U:Antrenman teorisi, İzmir 1994, sf 151-153

KIZLAR:

(1) Hareketlilik düşmeye başlar 8-9

(2) Ma. VO2 kademeli olarak düşer 10-11

(3) Ostrojen seviyesi hızla artar 11-12

(4) Androjen seviyesi hızle artar 13-16

(5) Aerobik ve anaerobik güç 16-17

Gelişme, büyümenin durmasına sebep olur.

(6) İskelet sistemi gelişir 18

MOTORİK ÖZELLİKLERİNİN ANTREMAN SÜREÇLERİ
YAŞ	6-	10-	12-	14-	16-	18-
Reaksiyon sürati		*	**	**	***	-----
Çabukluluk		*	*	**	***	-----
Çabuk kuvvet			*	**	***	-----
Aerob dayanıklılık		*	**	**	***	-----
Anaerob dayaklılık				*	**	**
Temel Kuvvet				*	**	**
Kuvvette devamlılık				*	**	**
Hareketlilik Çeviklik	**	**	***	-----	-----	-----
Sürat			*	**	**	-----
Asimetrik Sürat			*	**	**	-----

Dikkatli Başlayış (Haftada bir kez)

Normal Antreman (Haftada iki-üç kez)

Yüksek performans antremanı

----- Buradan itibaren devamlı

Yayına Hazırlayan : Ali DOĞAN